ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟΥ

Για την ετυμολογία του τοπωνυμίου ο Πανασανός Πέτρος Φουκάκης αναφέρει ένα όμορφο μύθο. (Βλ. εφημερίδα "Αλλαγή" 12 και 13 του Μάη του 1964)

Νοτιοανατολικά του χωριού ένα χιλιόμετρο υπάρχουν τα ερείπια αρχαίας πόλης, άγνωστο το όνομά της, όπου ήταν ένας άρχοντας, που είχε μια κόρη πολύ φιλόξενη και γι' αυτό έχτισε ένα ξενώνα για τους διαβάτες που πήγαιναν από την Κνωσό στη Φαιστό. Η πόλη είχε και στάδιο, όπου γινόταν αγώνες από τα αρχοντόπουλα της Κρήτης. Ο τότε άρχοντας της Απολλωνίας είχε ένα γιο που τον έλεγαν Παν, ωραίο, γενναίο και ευγενικό. Στη Γόρτυνα ένα άλλο αρχοντόπουλο με το όνομα Άσσος, επίσης ωραίο και γενναίο. Και οι δύο αγάπησαν την κόρη του άρχοντα της πόλης. Η βασιλοπούλα δεν ήθελε να πικράνει ούτε τον ένα ούτε τον άλλο, γιατί τους αγαπούσε και τους δυο. Γι' αυτό αποφάσισαν να λύσουν τη διαφορά τους με μονομαχία και όρισαν τόπο μονομαχίας το στάδιο της πολιτείας αυτής. Όταν ήταν έτοιμοι να χτυπηθούν κατέφθασε η αρχοντοπούλα και δεν τους άφησε να μονομαχήσουν γιατί δεν ήθελε να είναι αιτία να σκοτωθεί ή ο ένας ή ο άλλος. Και για να μην πικράνει ούτε τον ένα ούτε τον άλλο ορκίστηκε να μείνει ανύπαντρη. Τα παλικάρια μιμήθηκαν το παράδειγμά της και υποσχέθηκαν να μην παντρευτούν ούτε και αυτοί και θα εξακολουθούν να ζουν και οι τρεις σαν αδέρφια. Πριν φύγουν από τη θέση αυτή είπαν να δώσουν στον τόπο ένα όνομα, που να δείχνει την αδελφοσύνη τους και η κόρη είπε να δοθούν τα ονόματα και των δύο: Παν- Άσσος. Από τότε το χωριό ονομάστηκε Πανασός. Όταν πέθανε η αρχοντοπούλα την έθαψαν εκεί που έχτισαν αργότερα την εκκλησία της Παναγίας Καρδιώτισσας, σε τάφο λαξευτό, που στηριζόταν πάνω σε δυο λιοντάρια. Εκεί έβαλαν και τα αρχοντόπουλα, τα έπαθλα και τους θησαυρούς τους. Οι κάτοικοι του χωριού πίστευαν, ότι ο τάφος ήταν στοιχειωμένος και όποιος θα έπαιρνε το θησαυρό θα πέθαινε. Μόνο αν χαλούσε μόνος του μπορούσαν να πάρουν το θησαυρό δίχως να πάθουν τίποτε. Ύστερα από αιώνες, το 1856, έγινε μεγάλος σεισμός και χάλασε η εκκλησία της Παναγίας και ο τάφος της αρχοντοπούλας. Τότε πήρε το θησαυρό ο Τούρκος Τσελεπάκης.

Είναι αμίμητος ο ελληνικός λαός στη δημιουργία ωραίων μύθων.

Αναδ. "Κρήτη": Τουρισμός-Ιστορία-Αρχαιολογία, Α' Τόμος, Στ. Γ. Σπανάκη.