ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

  Οι Βενετοί βρήκαν τον Χάνδακα οχυρωμένο με τα παλιά Βυζαντινά τείχη, πιθανόν επισκευασμένα από τον Πεσκατόρε, αλλά δεν μπορούσαν να θεωρήσουν τους εαυτούς τους ασφαλισμένους από τις αλλεπάλληλες επαναστάσεις των Κρητικών. Γι' αυτό αναγκάστηκαν να τα επισκευάσουν κι έτσι ό,τι σωζεται απ' αυτά σήμερα είναι Βενετσιάνικο.3 Από την καταστολή της τελευταίας επανάστασης των αδελφών Καλλεργών το 1367 και για ένα ολόκληρο αιώνα η οχύρωση του Χάνδακα δεν απασχολούσε τους Βενετούς. Με την εμφάνιση όμως της Τούρκικης απειλής και ύστερα από πιέσεις των αρχόντων και των φεουδαρχών, η Βενετία αποφάσισε να ασχοληθεί με την οχύρωσή του. ΄Ενας άλλος λόγος όπως αύξηση του αριθμού των προαστείων οι καλούμενοι "Βούργοι" δεν ήταν δυνατόν να αγνοηθούν. Ετσι τα παλιά τείχη εγκαταλήφθηκαν και σχεδιάστηκε νέος μεγαλύτερος περίβολος που περιλάμβανε την παλία πόλη και όλα τα προάστεια. Τα νέα τείχη σχεδίασαν μηχανικοί σταλμένοι από τη Βενετία. Ο κυριότερος όμως σχεδιαστής και εμπευστής της γιγάντιας οχύρωσης του χάντακα ήταν ο διασημότερος στρατιωτικός μηχανικός της Βενετίας, ο Michel Sammicheli. Και πράγματι τα τέλη αυτά είναι το σπουδαιότερο μνημείο της Βενετοκρατίας. Δεν υπάρχει καμιά πόλη της Ευρώπης ή της Ανατολής που να σώζει τόσο πλήρη και ακέραια τα οχυρωματικά της έργα, όπως το Ηράκλειο. Ο περίβολος των επιβλητικών τειχών που άντεξε επί ένα τέταρτο του αιώνα σε αφάνταστα σκληρή πολιορκία του ισχυρότερου στρατού του κόσμου, του τουρκικού, χωρίς να κατορθώσει ο εχθρός την άλωσή του, ήταν η τελευταία λέξη της οχυρωματικής τέχνης εκείνης της εποχής. Η ανοικοδόμησή τους άρχισε το 1462 και βάσταξε περισσότερο από εκατό χρόνια. Στο χτίσιμο των τειχών χρησιμοποιήθηκαν οι πέτρες των ερειπίων της Κνωσσού. Η δαπάνη των έργων βάρυνε το κεντρικό ταμείο της Βενετίας, το ταμείο του Βασιλείου και ολόκληρο τον πληθυσμό της Κρήτης χωρίς να εξαιρεθεί ούτε ο κλήρος. Το μέγιστο όμως βάρος της οικοδόμησης των τειχών έπεσε στους ώμους του κρητικού λαού και μάλιστα της περιφέρειας του Χάντακα και της Ανατολικής Κρήτης. Γενεές γενεών ένα ολόκληρο αιώνα, πρόσφεραν τον ιδρώτα και το αίμα τους χτίζοντας τα απόρθητα τείχη .Aπό ηλικία 14 μέχρι 60 ετών κάθε χωρικός ήταν υποχρεωμένος να κάνει κάθε χρόνο μια αγγαρεία μαζί με το ζώο του, δηλαδή να εργάζεται στα τείχη για μια ολάκερη βδομάδα. Τα υλικά το έπαιρναν από τα λατομεία του Κατσαμπά αλλά και από τα ερείπια της Κνωσού καθώς και από το Τηγάνι της Χερσονήσου. Ο περίβολος των τειχών έχει μήκος 3 χιλιόμετρα σε σχήμα τριγώνου με βάση τη θάλασσα. ¨Εχει 7 προμαχώνες: Τον προμαχώνα Σαμπιονέρα, όπου σήμερα είναι η εμπορική σχολή.Τον προμαχώνα Βιτούρη,δίπλα στο πάρκο Γεωργιάδη. Τον προμαχώνα Ιησού, πάνω από την Καινούρια πόρτα. Τον προμαχώνα Μαρτινέγκο όπου και ο τάφος του Καζαντζάκη. Τον προμαχώνα Βηθλεέμ, απέναντι από το Πανάνειο νοσοκομείο. Τον προμαχώνα του Παντοκράτορα, πάνω από την Πύλη Χανίων και τον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα στη Β.Δ.άκρη του περιβόλου. Πύλες είχε τέσσερις: Την παλιά πόρτα του Μόλου στο λιμάνι, που τη γκρέμισαν οι ¨Αγγλοι το 1898. Την πόρτα του Αγίου Γεωργίου ή του Λαζαρέτο γιατί απ' αυτή πήγαιναν στο λιμοκαθαρτήριο ή λαζαρέτο. Την πόρτα του Παντοκράτορα τη γνωστή σήμερα Χανίων πόρτα και στην νότια πλευρά. Την Πύλη του Ιησού ή Καινούρια πόρτα γιατί ήταν η τελευταία που φτιάχτηκε. Οι πύλες ανοίγουν το πρωί με την ανατολή του ήλιου και έκλειναν με τη δύση.Όσοι δεν πρόφταιναν να μπουν έγκαιρα στη πόλη διανυχτέρευαν σε ειδικά θολωτά κτίρια συνήθως με τρεχούμενο νερό όπως είναι του Κορώνη ο Μαγαράς στο δρόμο προς Κανλί Καστέλι και οι Κουμπέδες στο δρόμο προς Χανιά. Η λαϊκή μούσα έδωσε ένα δίστιχο χαρακτηριστικό για το κλείσιμο των πυλών. "Εκλείδωσε η καρδούλα μου σαν του Χανιώ την πόρτα και δεν ανοίγει δε γελά, όπως εγέλα πρώτα."

ΠΥΛΕΣ

 ΠΥΛΗ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ (Γιουρούς Καπισί - Πύλη Εφόδου) Δευτερεύουσα πύλη των βενετικών τειχών, που χρησίμευε μόνο για στρατιωτικούς σκοπούς, ήταν στη ΒΔ γωνία του τριγωνικού περιβόλου και ο προμαχώνας της μαζί με εκείνον της Σαμπιονέρα, στην αντίστοιχη ΒΑ πλευρά, υπήρξε από τα ασθενέστερα σημεία των τειχών. Μεταξύ της Πύλης αυτής και της Πύλης του Παντοκράτορα είναι το μεσοπύργιο ( Cortina ) του Αγίου Πνεύματος. Οι Τούρκοι την ονόμασαν Γιουρούς Καπισί επειδή από το σημείο αυτό έγιναν μεγάλες έφοδοι των Τούρκων τον καιρό της πολιορκίας, ύστερα από την προδοσία του Ανδρέα Μπαρότση που υπέδειξε τα ασθενέστερα σημεία των τειχών.

 ΠΥΛΗ ΧΑΝΙΩΝ Από τους Βενετσιάνους λεγότανε Πύλη του Παντοκράτοπα γιατί εδώ κοντά , στην ΝΑ γωνία ήταν μια εκκλησούλα του Παντοκράτορα. Στην εσωτερική της πρόσοψη έχει ακόμη και σήμερα ένα μετάλλιο με ανάγλυφη προτομή του Παντοκράτορα πάνω σε πρασινωπό μάρμαρο και την επιγραφή OMNIPOTENS = Παντοκράτωρ. Εξωτερικά πάνω από ανάγλυφο πτερωτό λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, υπάρχει άλλη ανάγλυφη προτομή του Παντοκράτορα με την ελληνική επιγραφή ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ και το στέμμα του Δόγη Pietro Loredan. Η λατινική προοριζόταν για τους κατοίκους της πόλης που ήξεραν τα λατινικά και η ελληνική για τους χωρικούς που ερχόταν στην πόλη. Η εσωτερική πρόσοψη είναι χτισμένη με ξεστές πέτρες και έχει δυο πόρτες πλάτους τρία μέτρα η καθεμιά. Η πόρτα αναφέρεται στα βενετσιάνικα έγγραφα Porta di Panigra ( παραφθορά της λέξης Παντοκράτωρ).

 ΠΥΛΗ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ - ΛΑΖΑΡΕΤΟ Η Πύλη αυτή, η οποία σωζόταν μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, συνέδεε τον Χάνδακα με την Ανατολική Κρήτη. Λαζαρέτο λεγόταν γιατί από εκεί πήγαιναν στο Λιμοκαθαρτήριο ( Λαζαρέτο ). Η έξοδος ήταν στον αλευρόμυλο Καστρινάκη και στη θέση που εντοίχισε η Αρχαιολογική Υπηρεσία την τούρκικη κρήνη της οδού Ζωγράφου. Η πρόσοψη της Πύλης ήταν μνημειακή, με υπέρθυρο και επιγραφή με το όνομα του Αρχιστράτηγου Παύλου Τζώρτζη και τη χρονολογία 1565. Στην πρόσοψη ήταν επίσης εντοιχισμένο μαρμάρινιο ανάγλυφο που παρίστανε τον Αγιο Γεώργιο καβαλάρη (σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο) και διάφορα οικόσημα. Η Πύλη γκρεμίστηκε βανδαλικά μια νύχτα του 1917. Αποφασίστηκε να ανοικοδομηθεί έπειτα στη δυτική πλευρά της Ακ Τάμπια κοντά στην εκκλησία της Ανάληψης αλλά τελικά το σχέδιο εγκαταλήφθηκε. Η διάβαση περνούσε απ΄ομια σήραγγα κλειστή μήκους 43μ. και πλάτους 4μ. Η εξωτερική πύλη που εντοιχίστηκε η τούρκικη κρήνη είχε πλάτος 2,35μ.

 ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΠΟΡΤΑ `Συνεχίζοντας τον κύκλο των τειχών προς τ' ανατολικά φθάνουμε στη λεγόμενη Καινούργια Πόρτα γιατί πραγματικά ήταν η νεώτερη από τις άλλες. Οι Βενετσιάνοι την΄ονόμαζαν Πύλη του Ιησού. Η πρόσοψη της προς την πόλη είναι ένα αρχιτεκτονικό καλλιτέχνημα της εποχής του. ¨εχει θριγκό από τρίγλυφα και μετόπες με ανάγλυφα, τρόπαια βούκρανα, λέοντες κ.τ.λπ. Στη μέση μαρμάρινη πλάκα όπου διακρίνεται το έτος της κατασκευής της, 1587,και το όνομα του τότε Γεν.Προβλεπτή Ζουάνε Μοκιενίγκο. ( Την έκθεσή του βλ. Μνημεία Κρητικής Ιστορίας τομ. Ι. 1940). Η κεντρική Πύλη πλάτους 3μ. περνά μέσα από στοά πλάτους 5,5 μ. και μήκους 42μ. Στην άλλη άκρη της στοάς η εξωτερική καμαρωτή Πύλη, πλάτους 2,75μ. Τα άλλα δύο ανοίγματα αριστερά και δεξιά της κεντρικής Πύλης είναι πόρτες απόθηκών. Από την Καινούρια Πόρτα επικοινωνεί η πόλη με τις Επαρχίες Πεδιάδας, Βιάννου και Μονοφατσίου.

ΠΡΟΜΑΧΩΝΕΣ

 ΠΡΟΜΑΧΩΝΑΣ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ Ο Προμαχώνας Μαρτινέγκο ήταν ο ψηλότερος στο κέντρο της χερσαίας ζώνης των τειχών στην κορυφή του τριγώνου του περιβόλου. Ο Προμαχώνας του Μαρτινέγκο δεσπόζει σε όλη την περιοχή σαν τεχνητή ακρόπολη, φρούριο απόρθητο, από το οποίο οι πολιορκούμενοι φέρναν μεγάλη καταστροφή με τα κανόνια τους στους Τούρκους. Η θέα από κει είναι πανοραμική. Σ΄ όλη τη βόρεια πλευρά του απλώνεται το μεσαιωνικό Μεγάλο Κάστρο, που το πλαισιώνει η θάλασσα. Προς το νότο απλώνεται η καινούρια πόλη και στο βάθος δεσπόζει ο Γιούχτας.

ΜΕΡΗ ΤΕΙΧΩΝ