ΚΡΗΝΕΣ

  Οι κρήνες της Κρήτης κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας έχουν μια ιδιαίτερη τεχνική. Δεν φαίνονται να είναι επηρρεασμένες από τη λαική ή θρησκευτική τέχνη, αλλά μάλλον από την ελληνορωμαική τεχνική. Οι συνθέσεις στον γλυπτό διάκοσμο των κρηνών παρουσιάζουν θέματα με γυμνούς άνδρες, κεφάλια με έντονη παρουσία της αρρενωπότητας, μέσα από το στόμα των οποίων τρέχει το υγρό στοιχείο της ζωής: λιοντάρια ολόσωμα που σηκώνουν το βάρος της λεκάνης όπου τρέχει το νερό, σε άλλες υπάρχει μόνο κεφάλι λιονταριού που χαρακτηρίζεται ως το πιο δυνατό ζώο της φύσης - ο αντιπροσωπευτικός τύπος της ζωής - όπως είναι και το νερό που θεωρείται η πηγή της ζωής όλων των γήινων υπάρξεων. Το ομοίωμα του λιονταριού που μέσα από τα σπλάχνα του τρέχει το νερό στις γούρνες των κρηνών, συμβολίζει τη δύναμη και ο άνθρωπος επιθυμεί τη συμφιλίωσή του και με τις άλλες δυνάμεις παράλληλα που καθορίζουν και ελέγχουν τη ζωή του. Οι βράχοι, οι πηγές, τα σπήλαια, τα δάση και ότι άλλο λατρεύτηκε κατά τη περίοδο της Προιστορίας, συνεχίζουν κάτω από διάφορες μορφές να θεωρούνται ιερά από τους ανθρώπους κάθε εποχής. Η θάλασσα όταν είναι οργισμένη χάνει τα γυναικεία της χαρακτηριστικά και τη μορφή της και αποκτά ένα άλλο έντονο χαρακτήρα - αρσενικό. Αυτά φαίνεται να είχε στο νου του ο καλλιτέχνης όταν σκάλιζε το αριστούργημα εκείνο, την Κρήνη του Μοροζίνι. Τα λιθόγλυπτα επίσης των κρηνών, αποτελούν ένα ολόκληρο απέραντο κόσμο και είναι η συνέχεια των λιθόγλυπτων των υπέρθυρων των εκκλησιών και των οικιών, κυρίως της μεταβυζαντινής εποχής. Τα ανάγλυφα σύμβολα είναι συνδεμένα με μύθους, προλήψεις, τελετουργικά κ.λ.π. Στα σχήματα αυτά ο σταυρός τοποθετείται μέσα σε κύκλο (ρόδακες) ή ακόμα και μοναχικός και αρκετές φορές το σχήμα του γίνεται από φύλλα δάφνης. Αποτελούν σύμβολα ανατρεπτικότητας του κακού, με κύριο χαρακτηριστικό την ακρίβεια και τη γεωμετρικότητα. Οι παραστάσεις που περικλείουν είναι συνδιασμοί από ευθείες, κύκλους με ακτίνες και ωοειδή σχήματα που δημιουργούν το σχήμα του σταυρού.

 H Kρήνη του Μοροζίνη "Σκίσου καρδιά μου, χώρισε, αίματα να κινήσει που το Τσιγάντε μου χαλούν,την όμορφη μου βρύση''. Η λέξη ''Τσιγάντε'' δείχνει το υπερφυσικό μέγεθος του αγάλματος του Ποσειδώνα που ήταν τοποθετημένο την κορυφή της κρήνης, και που σήμερα δεν υπάρχει . Ποιός ήταν αυτός που το κατέστρεψε δεν είναι γνωστό . Υπάρχουν διάφορες πληροφορίες που δίνουν κατά καιρούς οι ερευνητές . Υπήρχε πράγματι άγαλμα μεγάλων διαστάσεων πάνω στην κρήνη το οποίο καταστράφηκε πιθανότατα από τους Τούρκουςκατακτητές , ή από κάποιο μεγάλο σεισμό απ' αυτούς που συντάραξαν το νησί σε διάφορες χρονικές περιόδους(1629,1646,1650,1662 κ.α.) Την εποχή της πολιορκίας , το άγαλμα έστεκε στην κρήνη όπως αναφέρειο Marco Boschini και όπως φαίνεται σε σχεδιάγραμμα του Χάνδακα (1651). Από αναφορά του Φραγκίσκου Μοροζίνη, του ανθρώπου που πρωτοστάτησε στην κατασκευή της Κρήνης , έχουμε σαφή την πληροφορία ότι το άγαλμα του Ποσειδώνα καταστράφηκε από σεισμό.Ο ίδιος ο Μοροζίνη γράφει σχετικά με την κρήνη στην αναφορά του: 1.Την ημέρα της γιορτής του ευλογημένου προστάτη μας Αγίου Μάρκου είδε ο κόσμος το νερό να τρέχει στην πλάτεία του Χάνδακα από 8 στόμια (σωλήνες) και με μεγάλη επισημότητα ευλογήθηκε τότε από πανιερώτατο Αρχιεπίσκοπο με το λατινικό κλήρο και Πρωτόπαπα με τον ελληνικό κλήρο παρουσία άπειρου πλήθους και του στρατού που χειροκρότησε και εδόξασε το Θεό Γαληνοτάτη Δημοκρατία . 2.Δεν παρέλειψα επίσης να κάμω την κρήνη πιο εμφανίσιμη και πιο ωραία με όλες εκείνες τις διακοσμήσεις που μπόρεσα, δηλαδή με ένα άγαλμα του Ποσειδώνα, μεγαλύτερο από το φυσικό μέγεθος, από ελληνικό μάρμαρο φτιαγμένο από ντόπιο τεχνίτη αρκετά καλό για τον τόπο, με άλλα ελληνικά μάρμαρα ανάγλυφα και άλλα έργα που ταιριάζουν σε κρήνη. Για τα λιοντάρια της κρήνης Ο Gerola αναφέρει ότι η τεχνική τους είναι τέλεια, κάνοντας παράλληλα και την υπόθεση ότι τα σχέδια προέρχονται από άλλη αρχαιότερη κρήνη. Και είναι πράγματι ασύγκριτη σε τεχνική λεπτότητα η κρήνη την οποία μόνο με λεπτότατη παρατήρηση, θα διαπιστώσει κανείς την τελειότητά της. Οι Ενετοί, αν και κατακτητές σ΄αυτόν τον τόπο, αγαπούν το ωραίο και αυτό φαίνεται στα έργα που άφησαν τα οποία νικούν το χρόνο και τη φθορά. Οι τεχνίτες ήταν Κρήτες όμως η σύλληψη των σχεδίων ήταν δική τους εξ΄ολοκλήρου. Ιδιαίτερο θαυμασμό προκαλούν τα λεπτοδουλεμένα θέματα των ανάγλυφων παραστάσεων στους οκτώ λωβούς της κρήνης, με κύρια προέλευση τους την ελληνική μυθολογία και την εμμονή του καλλιτέχνη προς το θαλάσσιο κόσμο απ' όπου παρουσιάζει τρίτωνες, δελφίνια, ιππόκαμπους, νεράιδες, θαλάσσιους θεούς, νύμφες. Σε κάθε λωβό υπάρχει ανάγλυφη παράσταση και ένα οικόσημο διαφόρων ενετικών οίκων

 ΚΡΗΝΗ BEMBO Στη σημερινή πλατεία Κορνάρου διασώθηκε μέχρι σήμερα η πρώτη κρήνη του βενετικού Χάνδακα γνωστή και σήμερα ως κρήνη Bembo, από το όνομα του ιδρυτή της Ιωάννη Bembo το 1588. Αναφέρεται και κρήνη του San Salvatore από τον παρακείμενο τότε ναό του Σωτήρα . Αποτελεί ωραίο αρχιτεκτονικό μνημείο με ένα ακέφαλο άγαλμα στο κέντρο που μεταφέρθηκε από την Ιεράπετρα .Οι Τούρκοι το είχαν βάψει μαύρο και το λάτρευαν κάθε χρόνο το μήνα Μάιο με χορούς και τραγούδια . Η πρόσοψή της αποτελείται από κολόνες και παραστάδες ρυθμού Αναγέννησης . Κορνίζες από φυλλώματα υπενθυμίζουν τη γοτθική τέχνη. Μπροστά υπάρχει μαρμάρινη λεκάνη, που αρχικά φαίνεται να ήταν σαρκοφάγος. Φαινεται ότι χτίστηκε ανάμεσα στο 1552-1554 .

 ΚΡΗΝΗ PRIULI Πίσω από το Μποδοσάκειο σχολείο διατηρείται η κρήνη Priuli περισσότερο γνωστή με το τούρκικο όνομα κρήνη του Ντελημάρκου.Το 1666 ο Γεν. Προβλεπτής Antonio Priuli διοχέτευσε από την τάφρο απέναντι από τον προμαχώνα της Βηθλεέμ το νερό μικρής πηγής στην κρήνη αυτή , η οποία πήρε το όνομά του . Τότε η πόλη μαστιζόταν από λειψυδρία , επειδή οι Τούρκοι απόκοψαν το υδραγωγείο του Μοροζίνη από την αρχή της πολιορκίας .

 ΚΡΗΝΗ ΣΑΓΚΡΕΝΤΟ Σε παλιά σχέδια της Λότζιας σημειώνεται στη ΒΔ γωνία της μια fontana. Την κρήνη αυτή έκτισε το 1602 - 1604 ο δούκας της Κρήτης Ιωάν. Σαγκρέντο, για να υδρεύονται οι ευγενείς που συγκεντρώνονταν στη Λότζα. Σ'αυτήν ανήκε ασφαλώς ένα ανάγλυφο άγαλμα, από πωρόλιθο που βρέθηκε στο τέλος του περασμένου αιώνα σ' ένα μαγαζί εδώ κοντά στη Λότζα, το οποίο παριστάνει γυναίκα που φέρει στο αριστερό χέρι ασπίδα και στο δεξιό ρόπαλο. Κατά τον Gerola εικονίζει την Κρήτη. Το ανάγλυφο άγαλμα είναι ανάμεσα σε δύο κίονες ιωνικού ρυθμού, έχει όμως καταστραφεί. Πάνω από την κεφαλή είναι η επιγραφή Cura Sagredi profluit ista ducis ( το νερό αυτό τρέχει με φροντίδα του Δούκα Σαγκρέντο ). Το νερό της κρήνης που έτρεχε από κρουνό πάχους ενός καρυδιού μεταφερόταν από πηγή από την Πηγαϊδα ή την Καινούρια πόρτα. Κατά την αναστήλωση της Armeria, το ανάγλυφο της κρήνης εντοιχίστηκε στη βόρεια πλευρά του κτιρίου κάτω από το τόξο. Ο Gerola βρήκε μια γούρνα στη Λότζα που πιστεύει πως ανήκει στην κρήνη αυτή. Η γούρνα αρχικά χρησίμευε σαν σαρκοφάγος για ταφή πρίγκιπα από τον οίκο Valois ή Angio και έφερε μπροστά ανάγλυφα δυο μεγάλα ρόδα, δυο παραστάσεις που παρίσταναν τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και στη μέση πρόσωπο επί θρόνου, πάνω σε επιφάνεια κοσμημένη με κρίνα. Στο χείλος της γούρνας ήταν επιγραφή του 16ου αιώνα :Aqua d' orzo, aqua di coliandri, aqua cota. Στη μέση από τις πλευρές υπήρχε ανάγλυφη ασπίδα, πάνω στην οποία είχε χαραχτεί δέντρο με τα αρχικά γράμματα Z. VR και τη χρονολογία MDCI (1601). Στην άλλη εικονιζόταν σταυρός ανάμεσα σε άλλα κοσμήματα. Η γούρνα βρισκόταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο αλλά καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΨΕΙΣ ΚΡΗΝΗΣ Morozini