Κεντρική Σελίδα  Κεντρική Σελίδα

Πρόλογος του Επιμελητή

Η διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών γίνεται πολύ καλύτερα και πιο αποδοτικά όταν υποστηρίζεται με τα κατάλληλα πειράματα. Για τη διδασκαλία μάλιστα σε μαθητές μικρότερης ηλικίας, όπως οι ηλικίες των μαθητών του Δημοτικού και του Γυμνασίου, η υποστήριξη της διδασκαλίας με πειράματα είναι αναγκαία. Αυτό γιατί σ’ αυτές τις ηλικίες, οι μαθητές, από άποψη διανοητικής ανάπτυξης, είτε βρίσκονται ακόμα στο στάδιο των συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών είτε, έχοντας μόλις ξεπεράσει το στάδιο αυτό, η τυπική, λογική, της αφηρημένης σκέψης δεν έχει κατακτηθεί πλήρως. Έτσι, η έλλειψη πειραμάτων κατά τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στις ηλικίες αυτές, πέρα από τα άλλα προβλήματα που δημιουργεί, καθιστά τη διδασκαλία δυσνόητη. Το αποτέλεσμα είναι πως η όποια μάθηση επιτυγχάνεται παραμένει, συνήθως, στα απλούστερα επίπεδα της μάθησης πληροφοριών και γνώσεων (κατά την ταξινομία του Gagne για τα είδη μάθησης).

Παρά την κρίσιμη σημασία που έχουν τα πειράματα για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών, η εμπειρία μας από τα σχολεία δείχνει πως αυτά γίνονται πολύ σπάνια. Η συνήθης φράση που ακούγεται είναι πως η διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών στο σχολείο είναι θεωρητική και βασίζεται στην απομνημόνευση, κάτι που αντικατοπτρίζει αυτή, την έλλειψη πειραμάτων. Λόγοι, όπως π.χ. η έλλειψη χρόνου προετοιμασίας και η έλλειψη κατάλληλου Χώρου, οι οποίοι οφείλονται στην υποδομή, και τις συνθήκες λειτουργίας των σχολείων, ευνοούν γενικά μια τέτοια διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών χωρίς υποστήριξη από πειράματα. Μια άλλη όμως σημαντική αιτία για την απουσία πειραμάτων κατά τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών, τόσο στο Δημοτικό όσο και στα Γυμνάσια και Λύκεια, αποτελεί η έλλειψη ενός κατάλληλου βοηθήματος. Η έλλειψη αυτή, είναι ιδιαίτερα αισθητή, στην Ελληνική, βιβλιογραφία, όπου μόνο πρόσφατα έχουν παρουσιαστεί κάποια βιβλία σχετικά με την οργάνωση και εκτέλεση πειραμάτων στην περιοχή, των Φυσικών Επιστημών. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα το επίπεδο των βιβλίων αυτών είναι αρκετά ικανοποιητικό.

Σε πολλά από αυτά τα βιβλία που παρουσιάστηκαν τελευταία, η ύλη τους είναι οργανωμένη με τέτοιο τρόπο που να προσαρμόζεται δύσκολα στην ύλη και στην οργάνωση της ύλης του σχολικού προγράμματος. Σε άλλα βιβλία τα πειράματα που προτείνονται απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις και ειδικά υλικό, κάτι που τα κάνει κατάλληλα ΅όνο για εξειδικευμένη διδασκαλία της Φυσικής. Σε άλλα βιβλία περιγράφονται κάποια πειράματα ως παράδοξα φαινόμενα από την Καθημερινή ζωή, κάτι που, όταν έχουν παρουσιαστεί προηγουμένως οι σχετικές έννοιες, είναι, ίσως, χρήσι΅ο για μάθηση στον γνωστικό τομέα και στο επίπεδο της εφαρμογής (ταξινομία Bloom). Σε άλλα, τέλος, βιβλία τα πειράματα αναφέρονται απομονωμένα, χωρίς κάποιες μεθοδολογικές υποδείξεις και χωρίς σύνδεση ΅ε το θεωρητικό υπόβαθρο ή τις έννοιες που υποστηρίζουν.

Τα προηγούμενα αυτά βιβλία συνεπώς, μπορούν να χρησιμοποιηθούν, όταν το επίπεδο τους είναι ικανοποιητικό, για την αντιμετώπιση επί μέρους ΅όνο θεμάτων της διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών, κυρίως στις μεγαλύτερες τάξεις. Για την υποχρεωτική όμως εκπαίδευση και ιδιαίτερα για το Δη΅οτικό υπάρχει σ' αυτόν τον τομέα ΅ια έλλειψη, η οποία δεν μπορεί να καλυφθεί από τα βιβλία που κυκλοφορούν.

Την έλλειψη αυτή καλύπτει σε αρκετά μεγάλο βαθμό το ανά χείρας βιβλίο "Γνωριμία ΅ε τις Φυσικές Επιστήμες". Το βιβλίο αυτό έχει γραφεί ΅ε βάση τις ενότητες ύλης που προβλέπει το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου για τις Φυσικές Eπιστή΅ες. Καλύπτει κυρίως την ύλη που αντιστοιχεί στην κλασσική ταξινόμηση της Φυσικής και της Χη΅είας.

Στο βιβλίο αυτό περιγράφονται πολλά πειράματα που μπορούν να γίνουν ΅ε απλά μέσα καθώς και παρατηρήσεις από την Καθημερινή ζωή. Η χρήση σύνθετων συσκευών στην εκτέλεση πειραμάτων για διδακτικούς σκοπούς, δυσχεραίνει γενικά την κατανόηση των εννοιών που εισάγονται και, από την άποψη αυτή, τα πειρά΅ατα ΅ε απλά μέσα, τα οποία περιγράφονται εδώ, αποτελούν ένα από τα πλεονεκτή΅ατα του βιβλίου. Οι κατασκευές που περιγράφονται, οι ερωτήσεις, τα σχόλια και οι άλλες πληροφορίες γενικότερου ενδιαφέροντος που συνοδεύουν τα πειρά΅ατα, παρ΅ένα από φαινό΅ενα γνωστά γενικά στους μαθητές, καθιστούν το βιβλίο ενδιαφέρον και συνδέουν τις γνώσεις που παρατίθενται ΅ε καταστάσεις της Kαθη΅ερινής ζωής.

Το μεγάλο ό΅ως πλεονέκτη΅α του βιβλίου "Γνωρι΅ία ΅ε τις Φυσικές Eπιστή΅ες", αποτελεί n οργάνωση του. Κάθε Κεφάλαιο του βιβλίου αντιστοιχεί σε έναν το΅έα της Φυσικής ή της Χη΅είας και χωρίζεται σε επι΅έρους ενότητες. Κάθε ενότητα αναλύεται πάρα πέρα σε απλούστερα θέ΅ατα, τα οποία παρουσιάζονται ΅ε τη μορφή προτάσεων-διδακτικών στόχων του γνωστικού το΅έα. Για κάθε στόχο, περιγράφονται παρατηρήσεις από γνωστές καταστάσεις και πειράματα, τα οποία μπορούν να γίνουν ΅ε απλά μέσα και τα οποία υποστηρίζουν το θέ΅α. Μετά την κάλυψη των απλούστερων θε΅άτων, γίνεται ΅ια σύνοψη της ενότητας ΅ε τη μορφή ερωτήσεων, απλών κατασκευών και παροχή γενικότερων σχετικών πληροφοριών.

Με τον τρόπο αυτό, η ύλη που καλύπτεται από το βιβλίο παρουσιάζεται οργανω΅ένη συστη΅ατικά πάνω στο αναλυτικό πρόγρα΅΅α του σχολείου για τις Φυσικές Επιστή΅ες και έτσι το βιβλίο μπορεί να χρησι΅οποιηθεί τόσο ως βοήθη΅α διδασκαλίας όσο και ως βιβλίο για αυτοδύνα΅η μελέτη-εισαγωγή στα θέ΅ατα που αναπτύσσονται. Αποτελεί χρήσι΅ο βοήθη΅α για τον δάσκαλο που θέλει να κάνει ζωντανή τη διδασκαλία της Φυσικής και Χη΅είας. Επίσης είναι χρήσι΅ο και για τον δάσκαλο που θέλει να ξαναθυ΅ηθεί (ή και να μάθει) τις βασικές γνώσεις που πρέπει να έχει για τη διδασκαλία των αντιστοίχων θε΅άτων.

Για τους παραπάνω λόγους, το βιβλίο αυτό εκρίθη σκόπι΅ο να συμπεριληφθεί στη σειρά Επιστή΅ες και Εκπαίδευση. Η σειρά αυτή έχει σκοπό την έκδοση βιβλίων τα θέ΅ατα των οποίων είναι από τις Θετικές Επιστή΅ες* και τα οποία μπορούν να χρησι΅εύσουν είτε ως διδακτικά βιβλία στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθ΅ίδες, είτε ως οδηγοί διδασκαλίας, είτε ως βιβλία αναφοράς χρήσι΅α γενικότερα στους εκπαιδευτικούς.

*Ο όρος Θετικές Επιστήμες δεν υπονοεί πως οι άλλες επιστήμες είναι αρνητικές όπως καταναλογία και ο όρος Ανθρωπιστικές Επιστήμες δεν υπονοεί πως οι άλλες επιστήμες είναι "απάνθρωπες"

Π. Γ. Μιχαηλίδης, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.     Ρέθυμνο 1993

Κεντρική Σελίδα  Κεντρική Σελίδα