ΠΥΛΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

Η πύλη από την οποία ο Χάνδακας επικοινωνούσε με τη δυτική Κρήτη έχει πάνω από το θύρωμα της εξόδου εντοιχισμένες ανάγλυφες πλάκες με το φτερωτό λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, τη μορφή του Παντοκράτορα με την επιγραφή στα ελληνικά ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΩΡ και το στέμμα του Δόγη της Βενετίας Pietro Loredan. Στην πρόσοψη προς το εσωτερικό της πόλης υπάρχουν εντοιχισμένες δύο ανάγλυφες πλάκες με το φτερωτό λιοντάρι και τον Παντοκράτορα με την επιγραφή στα λατινικά OMNIPOTENS. Το όνομά της, όπως και του ομώνυμου προμαχώνα οφείλεται στη μικρή εκκλησία του Παντοκράτορα που βρισκόταν πολύ κοντά στην πύλη.

Η κάτοψη της πύλης παρουσιάζει μια ιδιομορφία μοναδική σε ολόκληρη την οχύρωση. Είναι η μόνη περίπτωση κατά την οποία εμφανίζεται να επικοινωνεί μια διάβαση με πολιτικό χαρακτήρα με μια άλλη, της οποίας ο ρόλος είναι αποκλειστικά στρατιωτικός. Από έναν ενιαίο χώρο ξεκινούσαν δυο επιμήκεις θολοσκεπείς διάδρομοι. Απ' αυτούς ο πρώτος, έχοντας νοτιοδυτική κατεύθυνση, εξυπηρετούσε την κίνηση των πολιτών. Οδηγούσε στην έξοδο της πύλης που ανοιγόταν κάτω από τη νότια χαμηλή πλατεία, απέναντι από την ανατολική πλευρά του νότιου ημικυκλικού τμήματος του προμαχώνα Παντοκράτορα.

Ο δεύτερος θολοσκεπής διάδρομος είχε αποκλειστικά στρατιωτικό ρόλο. Με δυτική κατεύθυνση οδηγούσε στη νότια χαμηλή πλατεία του ομώνυμου προμαχώνα. Επειδή όμως δεν ήταν δυνατό να εμπλέκεται η κίνηση των στρατιωτικών σωμάτων με την κίνηση των πολιτών, οι άξονες των δύο κινήσεων απομονώθηκαν. Έτσι διαμορφώθηκαν δύο είσοδοι στη μνημειακή πρόσοψη, οι οποίες αντιστοιχούσαν στις δύο διαβάσεις, ενώ στον εσωτερικό χώρο της πύλης, ένας εγκάρσιος τοίχος διαχώριζε τις δύο λειτουργίες.

Η πρόσοψη της πύλης, έργο που αποδίδεται στο μεγάλο αρχιτέκτονα Michele Sanmicheli, είχε κατασκευαστεί από λιθοδομή. Η διάρθρωσή της έχει γίνει με αυστηρούς άξονες συμμετρίας. Οι δύο είσοδοι διαμορφώνονται με ισοδύναμα ημικυκλικά τόξα που πλαισιώνονται από παραστάδες, οι οποίες στέφονταν με δωρικού τύπου επίκρανα. Το κεντρικό τμήμα της πρόσοψης διαρθρώνεται με διαδοχικές προβολές και υποχωρήσεις της τοιχοποιίας. Επάνω από το κεντρικό τμήμα υπάρχει θριγκός. Ένα ιδιαίτερα ψηλό στηθαίο ολοκληρώνει τη σύνθεση.

Σήμερα η μορφή της πύλης δεν έχει αλλάξει. Δίπλα ακριβώς στο ρήγμα που είχε δημιουργηθεί έγινε μια νέα κατασκευή πύλης, λιτή, στιβαρή και κομψή. Η αρχιτεκτονική λύση, οι μορφολογικές επιλογές και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν έδωσαν ένα ιδανικό, λειτουργικά και αισθητικά αποτέλεσμα. Η καινούρια κατασκευή, χωρίς να μιμείται τις μορφές της ενετικής αρχιτεκτονικής εναρμονίζεται πλήρως με το επιβλητικό ενετικό φρούριο.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ