Ιστορική αναδρομή της ανέγερσης του παλαιού ναού του Αγίου Μηνά.

 

Το θέμα της μητρόπολης Κρήτης απασχολούσε σοβαρά το Πατριαρχείο ιδιαίτερα τους πρώτους χρόνους της τουρκοκρατίας στην Κρήτη. Οι Σιναϊτες ήταν αυτοί που παρεμπόδιζαν τη ανέγερση μητροπολιτικού ναού, για να έχουν έτσι την αποκλειστική νομή των προσφορών και των δωρεών των χριστιανών.

Ο μητροπολίτης Κρήτης μη έχοντας εκκλησία στον Χάνδακα να ιερουργήσει διέμενε σε σε πλησιόχωρα μοναστήρια μεταξύ των οποίων και στο μοναστήρι του Αγίου Μηνά στο Σκαλάνι Πεδιάδος, σύμφωνα με την τοπική παράδοση. Οι στίχοι του Αρχανιώτη ιερέα Παύλου Κλάδου είναι χαρακτηριστικοί:

Να φαίνεται αρχιερεύς, την Κρήτη να ορίζη και να μην έχη εκκλησιά δια να ψαλμουδίζη,    μα να γυρίζη τα χωριά, να πα να λειτουργάται και μέρα νύχτα όφκαιρα και να παραπονάται.

Νά βλέπη το κουράδι του άλλοι για να το τρώσι και να μην έχη ο πτωχός αυτός λιγάκι βρώση. Αυτός μόνο να λέγεται Κρήτης μητροπολίτης κι όλα τα εισοδήματα να παίρνη ο Σιναϊτης.

Η προσπάθεια των μητροπολιτών Νεόφυτου Πατελλάρου και Αθανάσιου Καλλιπολίτη ( 1688-1697) δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Τα επόμενα χρόνια η Εκκλησία της Κρήτης πέρασε μια βαριά εσωτερική κρίση εξαιτίας του επισκόπου Ρεθύμνης Δανιήλ, ο οποίος φιλοδόξησε να αποσπάσει την Εκκλησία της Κρήτης από το Οικουμενικό Θρόνο και να την καταστήσει αυτοκέφαλη (1722-1725).

Το πρόβλημα λύνεται το 1725 με την εκλογή ως Μητροπολίτη Κρήτης τον Γεράσιμο Λετίτζη (1725-1755).

Εξεικόνιση του παλαιού ναού στο προσκυνητάρι με τους Προφήτες

Ήταν Κρητικός και καταγόταν από το χωριό Βενεράτο Τεμένους. Ο Γεράσιμος γνώριζε καλά την κατάσταση στην Κρήτη. Έθεσε όμως όρο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο να του χορηγηθεί σουλτανική άδεια για την ανέγερση μητροπολιτικού ναού του Χάνδακα. Πράγματι η άδεια χορηγήθηκε το 1725.

Σύμφωνα με το έγγραφο αυτό, ο Γεράσιμος διέθετε ιδιόκτητη βακουφική κατοικία στον Χάνδακα, στον περίβολο της οποίας υπήρχε παλαιά εγκαταλελειμμένη εκκλησία, την οποία θα ανοικοδομούσε ως οίκο προσευχής. Έτσι με το έγγραφο αυτό κατόρθωσε να υπερνικήσει τα πολλά τοπικά προβλήματα και να χαρίσει στη χριστιανική κοινότητα της τουρκοκρατούμενης πόλης το θρησκευτικό της κέντρο.

Τα εγκαίνια της ιστορικής αυτής εκκλησίας έγιναν με μεγαλοπρέπεια στις 10 Νοεμβρίου 1735, ημέρα Δευτέρα.

Είναι αμφίβολο, αν χωρίς αυτήν την ευλογημένη παρουσία του Γεράσιμου Λετίτζη, θα

Εικόνα της μικρής εκκλησίας του Αγίου Μηνά, στο Προσκυνητάριο με τους Προφήτες (1750)

αποκτούσε ποτέ το Ηράκλειο μητροπολιτικό ναό κατά τους χαλεπούς εκείνους καιρούς. Ο μητροπολίτης κέρδισε τη γενική εκτίμηση και θεωρήθηκε δικαίως ως ο μέγας προστάτης και ευεργέτης των Χριστιανών του Χάνδακα.

Ο ναός αυτός που καθιερώθηκε στην Υπαπαντή της Θεοτόκου (βόρειο κλίτος) και στον άγιο Μηνά (νότιο κλίτος) αποτέλεσε η εστία, η ψυχή και το ενωτικό κέντρο των χριστιανών του τουρκοκρατούμενου Χάνδακα, που βρήκαν έπειτα από πολλές δεκαετίες αβεβαιότητας και φόβου, ένα σταθερό στήριγμα θρησκευτικής και εθνικής ζωής. Έτσι ο Άγιος Μηνάς συνδέθηκε με την πόλη του Ηρακλείου, της οποίας είναι έκτοτε ο προστάτης και άγρυπνος φρουρός. Την αγάπη και τον σεβασμό των κατοίκων προς τον άγιο τους αποδεικνύει όλη η ζωή και η νεότερη ιστορία του Ηρακλείου.