Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ
Η πολιτική κατάσταση της Σπάρτης είναι πιο άγνωστη απ' ότι αυτή της Αθήνας. Από Αρχαίες πηγές και την παρακολούθηση των γεγονότων η μορφή που κυριαρχεί μετά το 479 π. Χ. και για μικρό χρονικό διάστημα είναι ο νικητής των Πλαταιών, Παυσανίας, επίτροπος του ανήλικου εξαδέλφου του Πλείσταρχου, από το μεγάλο γένος των Αγιαδών. Η έλλειψη στοιχείων για την προσωπικότητα του Παυσανία, τα σχέδιά του μετά τους Μηδικούς πολέμους και κυρίως οι φοβερές κατηγορίες που διατυπώθηκαν αργότερα εναντίον του από τους αντιπάλους του, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε ατιμωτικό θάνατο από την πόλη του. Όλα αυτά έγιναν αφορμή να παραμορφωθεί από την αρχαιότητα ακόμη η προσωπική του ιστορία, ώστε σήμερα να μην μπορούμε να βγάλουμε συμπέρασμα για την πολιτική του.
Βέβαιο είναι ότι ο Παυσανίας, δυναμικός και φιλόδοξος, αδέσμευτος από τις παραδόσεις, γεμάτος ορμή ύστερα από τη νίκη εναντίον των βαρβάρων, που χάρισε πνοή σε όλο τον Ελληνισμό, πήρε κάποια μέτρα αλλαγής της πολιτικής της Σπάρτης. Το νεαρό της ηλικίας του τον βοηθούσε να βλέπει πως οι καιροί άλλαξαν και σίγουρα το όραμά του θα ήταν να πάρει η πόλη του Πανελλήνια ηγεσία, ξεφεύγοντας από την κλειστή Πελοποννησιακή πολιτική. Σίγουρα ο Παυσανίας πρόσεξε την έκκληση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας για συμμετοχή τους στην Ελληνική συμμαχία, και τον πόθο τους ν' απαλλαγούν από τον Περσικό ζυγό. Δε γνωρίζουμε πως έβλεπε την Αθήνα και την πολιτική της μετά τα Μηδικά. Τη θεωρούσε δύναμη αντίπαλη για την πόλη του, ή ονειρευόταν την ένωση όλων των Ελληνικών δυνάμεων, όπως παραδέχονται ορισμένοι νεότεροι ιστορικοί.
Πάντως, για την πραγματοποίηση των πολιτικών του οραμάτων, θα είδε πόσο αντίμαχη δύναμη ήταν οι συντηρητικοί έφοροι, που θύμα τους είχε πέσει ο βασιλιάς Κλεομένης. Το πρώτο του βήμα είναι να μειώσει τη δύναμη των εφόρων, ώστε να μην έχει να αντιμετωπίσει εσωτερική αντίδραση για να ανταποκριθεί η Σπάρτη στο πνεύμα της πολιτικής του. Είναι αδύνατον η πόλη του να ριψοκινδυνέψει άνοιγμα προς το Αιγαίο, αν δεν γίνονταν ορισμένες αλλαγές στο πολίτευμα, και κυρίως αν η θέση των ειλώτων παρέμενε η ίδια.
Τι ακριβώς διαδραματίσθηκε και από ποιές φάσεις πέρασε η διαμάχη του Παυσανία με τους εφόρους είναι άγνωστο. Από τις εξελίξεις των γεγονότων είναι φανερό πως δεν κατόρθωσε να επιβάλει τις απόψεις του. Οι συντηρητικοί επικράτησαν και η Σπάρτη συνέχισε την κλειστή πολιτική της. Αργότερα ο Παυσανίας θεωρείται από τους έφορους ως επικίνδυνο στοιχείο για την πόλη με τις πολιτικές του ιδέες και κάποιες αδυναμίες του χαρακτήρα του βοηθούν να τον εξουδετερώσουν.
Στην επιρροή των εφόρων πρέπει να οφείλεται και η άρνηση της Σπάρτης να συμπεριληφθούν οι Μικρασιατικές πόλεις στην Ελληνική συμμαχία, κάτι που αργότερα δίνει τη θαυμαστή άνοδο στην Αθήνα.
Βασική επιδίωξη της εξωτερικής πολιτικής της Σπάρτης είναι η επικράτησή της στην Ηπειρωτική Ελλάδα, διατηρώντας φιλικές σχέσεις με την Αθήνα παρ' όλο που δεν έβλεπε με καλό μάτι τις ανεξάρτητες κινήσεις της. Η Σπάρτη νιώθει πιο άνετα όταν την ηγεσία των συντηρητικών την παίρνει ο Κίμων ο οποίος είναι εκφραστής της φιλολακωνικής πολιτικής.
Έργο της πολιτικής γραμμής της Σπάρτης είναι η αξίωση που προέβαλε στο Αμφικτιονικό Συνέδριο, να τιμωρηθούν οι πόλεις που έμειναν ουδέτερες στους Εθνικούς πολέμους. Δική της ενέργεια ήταν η προσπάθεια να ματαιωθεί η τείχιση της Αθήνας, όπως και η κίνηση της καταδίκης του Παυσανία και του Θεμιστοκλή από την παράταξη αυτή ξεκίνησε.
Απέναντι αυτής της παράταξης φαίνεται να υπάρχουν οι φίλοι της πολιτικής του Παυσανία, όπου κάποιες ενέργειές της φαίνονται στα γεγονότα της πεντηκονταετίας. Αυτή η παράταξη πρέπει να επηρέασε την πολιτική της Σπάρτης να μην αντιδράσει, όταν ο επιθετικός αγώνας εναντίον των Περσών έμεινε τελικά στα χέρια των Αθηνών. Αυτή η παράταξη των φίλων του Παυσανία επηρέασαν την πολιτική της Σπάρτης, παρά την αντίδραση της, οι Αθηναίοι πραγματοποίησαν την οχύρωση της πόλης. Αυτοί αντιστάθηκαν στην καταδίκη του Παυσανία, επίσης μέσα στις επιδιώξεις τους είναι ο περιορισμός της δύναμης των εφόρων.
Ως που έφθασαν τα σχέδια αυτής της παράταξης δεν είναι γνωστό, είναι πάντως βέβαιο πως δεν κατορθώνει να περάσει τη δική της γραμμή, αφού εκμηδενίζεται από τους συντηρητικούς.