Η Πρώτη Αθηναϊκή συμμαχία πήρε σάρκα και οστά τον 3ο χρόνο μετά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) αυτό οφείλεται στην τύχη των Αθηναίων, να έχουν την εποχή εκείνη ένα σπουδαίο στρατηγό τον οποίο χαρακτηρίζει η αρετή και η ευγένεια, τον Αριστείδη.

Φυσικά, βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία της Αθηναϊκής συμμαχίας υπήρξε η ναυτική πολιτική του Θεμιστοκλή που έχει αναδείξει σε μικρό χρονικό διάστημα την Αθήνα σε πρώτη ναυτική δύναμη στην Ελλάδα και να είναι σε θέση να διεκδικεί την Πανελλήνια Ηγεσία και να προσβλέπουν σ' αυτήν οι σύμμαχοι, βέβαιοι ότι θα τους εξασφάλιζε την ελευθερία τους από τους Πέρσες, συγχρόνως όμως και την αυτονομία τους, εφόσον ήταν Πόλη με Δημοκρατική αγωγή.

Δεν θα ήταν, ωστόσο δυνατόν να σχηματισθεί τόσο γρήγορα η συμμαχία, αν οι Ίωνες και οι άλλοι σύμμαχοι δεν είχαν θαυμάσει τον Αριστείδη. Όπως πολύ σωστά έχει τονισθεί " η αρετή του υπήρξε η μεγάλη παγίδα" για τους συμμάχους. Ο Αριστοτέλης προσθέτει μια σημαντική πληροφορία που μας δίνει την πολιτική επιδεξιότητα αλλά και τον πατριωτισμό του Αθηναίου πολιτικού. Εκείνος είχε προτρέψει τους Ίωνες να φύγουν από την Ελληνική συμμαχία που επικεφαλής της είναι οι Λακεδαιμόνιοι κατορθώνοντας να εκμεταλλευθεί πρός όφελος της πατρίδας του, τη δυσαρέσκεια που τους είχε δημιουργήσει ο Παυσανίας.

Σκοπός της συμμαχίας, ( Ηγεμονία όπως την ονομάζει ο Θουκυδίδης ), ορίσθηκε πως θα ήταν να πάρουν εκδίκηση οι Έλληνες, για όσα έπαθαν από τους βαρβάρους, λεηλατώντας τη χώρα του Πέρση βασιλιά. Ο Θουκυδίδης αυτό το χαρακτηρίζει ως " πρόσχημα". Ύστερα συμφωνήθηκε να έχουν όλα τα μέλη τους ίδιους εχθρούς και τους ίδιους φίλους και έδωσαν τον απαραίτητο όρκο. Έριξαν δηλαδή πυρακτωμένους " μύδρους" από σίδερο στη θάλασσα που συμβόλιζε ότι η συμφωνία θα έληγε μόνο όταν θα ανέβαινε το σίδερο στην επιφάνεια. Επομένως η διάρκειά της θα ήταν απεριόριστη. Αυτή η λεπτομέρεια είναι βασική διότι οι σύμμαχοι όσο ο κίνδυνος από τους Πέρσες ήταν ακόμα ορατός, δέχθηκαν να αναλάβουν σοβαρές υποχρεώσεις, που αργότερα όταν τα πράγματα ηρέμησαν δεν επιθυμούσαν να τις εκτελούν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν μεγάλα προβλήματα και τελικά συγκρούσεις.

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται να δοθεί στην αοριστία του όρου της συμφωνίας, να έχουν οι σύμμαχοι τους ίδιους εχθρούς και φίλους. Καθώς δεν προσδιορίζεται ακριβώς ο εχθρός, και την ηγετική θέση που παίρνει η Αθήνα στη συμμαχία, οπότε θα ήταν δυνατόν οι σύμμαχοι να χρησιμοποιηθούν εναντίων ενδεχόμενων εχθρών της Αθήνας. Οι Αθηναίοι υπολογίζουν στη φιλελεύθερη νοοτροπία των Ιώνων, προσέχοντας να μην τους ενοχλήσουν, ενώ ταυτόχρονα προσπάθησαν να αποφύγουν λάθη που είχαν παρατηρηθεί κατά τη λειτουργία της Πελοποννησιακής συμμαχίας.

Ορίζεται πως κάθε Πόλη - Μέλος θα είναι ελεύθερη και ανεξάρτητη ( αυτόνομη ), θα εκπροσωπείται από τον αντιπρόσωπό της ο οποίος ψήφιζε στη σύνοδο των συμμάχων για λογαριασμό της. Με τον τρόπο αυτό παρουσιάζεται να έχουν όλα τα μέλη μικρά και μεγάλα την ίδια δύναμη στις ψηφοφορίες, αλλά στην πραγματικότητα οι μικρότερες πόλεις ήταν λογικό να επηρεάζονται από τη γνώμη των Αθηναίων. Ο κανονισμός πάντως έδειχνε να είναι δημοκρατικός.

Τον καιρό της ακμής η συμμαχία κυριαρχεί απόλυτα σε όλο το Αιγαίο. Το 425 π. Χ. είναι γνωστό ότι τα μέλη ήταν περίπου 400. Δεν υπάρχουν στοιχεία επίσης για το πόσα ήταν στην αρχή. Υπάρχει άγνοια ακόμα για το διάστημα που μεσολαβούσε από τη μια σύνοδο έως την επόμενη, και αν οι εκπρόσωποι των πόλεων, πήγαιναν στην Αθήνα από την αρχή για συζητήσεις.

Έχει επίσης συζητηθεί το θέμα του φόρου αν ο πρώτος ορίσθηκε σε 460 τάλαντα. Παρ' όλες τις αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν σχετικά κανένα στοιχείο δεν παρουσιάζεται, ώστε να δημιουργείται αμφιβολία για το ύψος του ποσού, το οποίο εκφράζει χωρίς καμμία αμφιβολία ο Θουκυδίδης.

Από την πρώτη στιγμή ένα πράγμα είναι φανερό, πως η αρχική οργάνωση έδινε την ευχέρεια να μεταβληθεί η συμμαχία σε Αττική κυριαρχία.

Η πανίσχυρη θέση της Αθήνας καθώς και η αόριστη διάρκεια της συμμαχίας, στάθηκαν τα δύο σημεία που προδίκασαν τη μεγάλη εξέλιξη, αλλά και τα τεράστια προβλήματα που αντιμετώπισε αργότερα ο συμμαχικός οργανισμός.