Β.   Η ΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΣΤΗΝ Ε.Ε.

Η Κοινοτική Πολιτική για τον Καταναλωτή

Από νωρίς λοιπόν έγινε επιτακτική η ανάγκη για την εκπ/ση των Καταναλωτών. Όμως τι ακριβώς γίνεται με την Α.τ.Κ. στην Ε.Ε. ;

 Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την Κοινοτική Πολιτική σ’ αυτόν τον τομέα πρέπει πρώτα να διευκρινίσουμε ορισμένα πράγματα που αφορούν την εκπ/ση γενικά στα πλαίσια της Κοινότητας. Η Ε.Ο.Κ. , από το Φεβρουάριο του 1976 ακόμα, με το «Πρόγραμμα Δράσης», αλλά και αργότερα με την Διακήρυξη της Κοπεγχάγης το 1978, την Επιτροπή Παιδείας του  1980, τη Σύνοδο των Υπουργών Παιδείας στο Μάαστριχ το 1987, διαφαίνεται πως δεν επιδιώκει τη δημιουργία ενός ενιαίου τύπου σχολείου ή μοντέλου εκπ/κού συστήματος. Αντίθετα μάλιστα ενθαρρύνονται τα κράτη-μέλη να αναπτύξουν πρωτοβουλίες σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας και τις ανάγκες που αυτές έχουν. Η Συνθήκη του Μάαστριχ (νομικό πλαίσιο), η Πράσινη Βίβλος (κοινωνική πολιτική) και η Λευκή Βίβλος (οικονομική φιλοσοφία) αποτελούν τα τρία κείμενα τα οποία  καθορίζουν το πλαίσιο της διαμόρφωσης και άσκησης της εκπ/κής πολιτικής  από την Κοινότητα και φαίνεται να απηχούν ένα φιλελεύθερο δημοκρατικό σχήμα αφού το σχολείο τείνει να χρησιμοποιηθεί στην αντιμετώπιση κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων.

Μέσα απ’ αυτή τη σκοπιά η Κοινότητα αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην εισαγωγή της εκπ/σης του Καταναλωτή στην Α/ βάθμια και Β/βάθμια Εκπαίδευση. Έτσι από το 1986 τα Συμβούλιο πρότεινε την εισαγωγή της διδασκαλίας της Αγωγής του Καταναλωτή στα σχολικά προγράμματα της υποχρεωτικής Εκπ/σης των κρατών-μελών, επισημαίνοντας όμως ότι δεν είναι υποχρεωτικό να εισαχθεί  ως αυτόνομο γνωστικό αντικείμενο αλλά διαμέσου των υφιστάμενων μαθημάτων.

Οι δυνατότητες της Κοινότητας να ασκήσει καταναλωτικής πολιτική επαυξήθηκαν μέσα από τη Συνθήκη του Μάαστριχ για τη Ε.Ε. και συγκεκριμένα το άρθρο 129 Α που αφορά την Προστασία των Καταναλωτών.

Από το Μάρτιο του 1995 ιδρύθηκε η    24^η Γενική Διεύθυνση της Κοινότητας με αντικείμενο τη διαμόρφωση καταναλωτικής πολιτικής σε θέματα όπως:

-Η  ασφάλεια και υγιεινή των προϊόντων.

-Η ασφάλεια των παιδικών παιχνιδιών.

-Η ασφάλεια και η προστασία από χημικά  προϊόντα.

-Η παραπλανητικές διαφημίσεις κ.ο.κ.

ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΒΑΣΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ

             Τα πέντε βασικά δικαιώματα του καταναλωτή, όπως αναφέρονται   στην απόφαση του Συμβουλίου της 9/6/1986 , είναι :

1.        Το δικαίωμα της προστασίας από τα οικονομικά συμφέροντα (προδιαγραφές, σήματα, ετικέτες, τιμές ποιότητα).

2.        Το δικαίωμα της προστασίας της υγείας και της ασφάλειας (διατροφή, υγιεινή, ασφάλεια , περιβαλλοντική προστασία.

3.        Το δικαίωμα της πληροφόρησης και της εκπαίδευσης (πληροφόρηση για τρόπους παραγωγής,  προμήθειες, δημόσιες υπηρεσίες, νόμους, αποφάσεις, εγκυκλίους, επιπτώσεις, αποτελέσματα κ.ά.).

4.        Το δικαίωμα της αντιπροσώπευσης (ίδρυση συνδικάτων, δημιουργία συλλόγων και οργανώσεων, υπηρεσίες συμβουλών κ.ά.).

5.        Το δικαίωμα της επανόρθωσης (αποζημίωσης, αποκατάστασης) σε ατομικό ή κοινωνικό επίπεδο και απέναντι στο δημόσιο ή ιδιωτικό συμφέρον.

         Μερικοί από τους στόχους της Α.τ.Κ. στην Ε.Ε.

Η Α.τ.Κ. είναι μια πολύμορφη –πολυδύναμη διαδικασία που έχει σαν σκοπό να ενθαρρύνει  τους μαθητές να κατανοήσουν την κατανάλωση στην τρισδιάστατη μορφή της (οικονομικό  φαινόμενο – κοινωνική – πολιτισμική δραστηριότητα) και να τους κάνει ικανούς να σκέπτονται, να λειτουργούν  και να δρουν ατομικά και συλλογικά, στα πλαίσια μιας κριτικής, ορθολογικής και υπεύθυνης καταναλωτικής συμπεριφοράς, για την προστασία του περιβάλλοντος, τη διατήρηση της υγείας και την αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής.

Το πρόγραμμα της Α.τ.Κ. θεωρείται σαν μια μαθησιακή διαδικασία η    οποία προέρχεται από την κοινωνία διαμεσολαβείται  εντός της κοινωνίας και κατευθύνεται προς την κοινωνία. Οι στόχοι της  αναφέρονται σε τρεις βασικές μαθησιακές περιοχές : (γνωστική, ψυχοκινητική, κοινωνική) όπως παρακάτω:

·        Να γνωρίσουν οι μαθητές τις αρχές και λειτουργίες της ενιαίας εσωτερικής αγοράς της ΄Ένωσης.

·        Να κατανοήσουν την πολυμορφία και αλληλεξάρτηση ανάμεσα στην παραγωγή, στη διανομή και τις μορφές κατανάλωσης προϊόντων, αγαθών, υπηρεσιών.

·        Να κατανοήσουν τις αλλαγές που γίνονται σε τομείς όπως : η παραγωγή, οι μεταφορές και οι επικοινωνίες εξ’ αιτίας της ανάπτυξης της τεχνολογίας και της πληροφορικής.

·        Να υπολογίζουν και να εκτιμούν τους κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, καθώς και αυτούς της υγιεινής που επηρεάζουν τις αποφάσεις τους.

·        Να επιλέγουν ορθολογικά τα προϊόντα και τις υπηρεσίες σύμφωνα  με τις ανάγκες τους και τα χρήματα που διαθέτουν .

·        Να κατανοούν τα δικαιώματά τους και να συνειδητοποιούν το ρόλο και τη σημασία των καταναλωτικών οργανισμών .

·        Να συνειδητοποιήσουν το ρόλο της διαφήμισης και των Μ.Μ.Ε. στη διαμόρφωση καταναλωτικής συμπεριφοράς.

·        Να αναπτύξουν δεξιότητες και ικανότητες που θα τους διασφαλίζει στην κατανόηση των προδιαγραφών των προϊόντων και θα διευκολύνει την επικοινωνία με άλλους πολίτες της ΄Ενωσης.

·        Να αναπτύξουν τις κοινωνικές δεξιότητες της αμοιβαιότητας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης.

·        Να αναπτύξουν την έκφραση, τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους με σκοπό να αυξήσουν την αισθητική αντίληψη έναντι των παραγόμενων προϊόντων.

·        Να σέβονται και να εκτιμούν την πλούσια κληρονομιά των διαφορετικών εθνικών προϊόντων, τα πολιτιστικά αγαθά που σχετίζονται με τις λαογραφικές παραδόσεις τα ήθη και έθιμα των λαών της Ευρώπης.

·        Να αναπτύξουν ευρύτερη κοινωνική συνείδηση σε μια πλουραλιστική, πολυγλωσσική και πολυεθνική κοινωνία.

·        Να ενσωματώσουν την ιδιότητα του Ευρωπαίου καταναλωτή στην  ταυτότητα του Ευρωπαίου πολίτη και να συνειδητοποιήσουν ότι η καταναλωτική τους συμπεριφορά δεν έχει αποτελέσματα μόνο μέσα στα όρια της Ευρώπης μα και στις άλλες περιοχές του κόσμου.

         Η Αγωγή του Καταναλωτή στις χώρες της Ε.Ε.

Στις χώρες της Ε.Ε. δεν υπάρχει ενιαία πολιτική για την Α.τ.Κ. ΄Έτσι  σε άλλες χώρες εμφανίζεται  αποκεντρωμένη στην περιφέρεια  (Γερμανία, Ιταλία , Ισπανία) και σε άλλες έχει ανατεθεί σε οργανισμούς καταναλωτών (Λουξεμβούργο, Βέλγιο).

Σε άλλες  χώρες αναφέρεται σε συγκεκριμένα κείμενα (Πορτογαλία, Ισπανία) και σε άλλες αντιμετωπίζεται περισσότερο σιωπηρά σαν εγκάρσιο θέμα στις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στα παραδοσιακά μαθήματα.

Η καταναλωτική αγωγή. γίνεται τις περισσότερες φορές με πρωτοβουλία παιδαγωγικών ομάδων ή σχολικών μονάδων, χωρίς ιδιαίτερες οδηγίες, χωρίς ακριβή χρήση του  χρόνου ,και αποτελεί μια διδασκαλία που αφήνεται στον κοινό χρόνο, μια υπόθεση όλων… πράγμα που συχνά σημαίνει ότι δεν αποτελεί υπόθεση κανενός στη σχολική κοινότητα!

Ας δούμε όμως μερικούς τομείς όπως το νομικό καθεστώς, οι ενεχόμενες αρχές, το διδακτικό υλικό, την Α.τ.Κ. στα σχολικά προγράμματα, την κατάρτιση των εκπ/κών και το παιδαγωγικό υλικό ενδεικτικά σε ορισμένες χώρες της Ε.Ε.(Σχήμα 3)

Νομικές βάσεις

Γερμανία: Η Αγωγή στην κατανάλωση νέων και ενηλίκων δεν αποτελούν νομική υποχρέωση. Στο σχολικό σύστημα αποτελεί εγκάρσιο θέμα σε γενικά οικονομικά, περιβαλλοντικά ή σε θέματα υγείας – ασφάλειας.

Δανία : Δεν υπάρχει νομική βάση.

Πορτογαλία: -Σύνταγμα Πορτογαλικής Δημοκρατίας άρθρο 60 παρ.1…. «Οι καταναλωτές έχουν δικαίωμα στην ποιότητα των αγαθών και υπηρεσιών που καταναλώνουν, στην κατάρτιση και την πληροφόρηση, την προστασία της υγείας και την αποκατάσταση των ζημιών.»

-Νόμος 29/81 «Νόμος προστασίας του καταναλωτή».

-Νόμος 46/86 «Βασικός νόμος του εκπ/κού συστήματος» αναφέρεται στην κατάρτιση των εκπ/κών που περιλαμβάνει την οικολογική, καταναλωτική και οικογενειακή αγωγή. (άρθρο 47).

Λουξεμβούργο : -Τρίγλωσση Σύμβαση (1983) που αφορά τη σχολική δράση πάνω στην καταναλωτική  αγωγή .

Ισπανία : Ζητήματα που έχουν σχέση με την Α.τ.Κ. θίγονται στα ακόλουθα νομοθετικά κείμενα :

- Άρθρο 51. Ισπανικό Σύνταγμα (1978).

-Γενικός νόμος για την προστασία των καταναλωτών και χρηστών

             Γαλλία: Εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας (1991) όπου αναλύονται η μέθοδος και το περιεχόμενο της Α.τ.Κ. σε όλα τα επίπεδα της εκπ/σης .

Ιταλία: -Το Σύνταγμα στο άρθρο 117 και το Προεδρικό Διάταγμα 616/77 δίνουν την αρμοδιότητα σε θέματα σχετικά με την κατανάλωση στην περιφέρεια. Έτσι κάθε περιφέρεια θεσπίζει το δικό της νομικό πλαίσιο.

Ελλάδα: -Το πρώτο άρθρο του νόμου 2551 του 1994 αφορά το θέμα της προστασίας των καταναλωτών: «1. Η Πολιτεία  μεριμνά για τα συμφέροντα των καταναλωτών.2. Η Πολιτεία μεριμνά ιδίως για: α)την υγεία και την ασφάλεια των καταναλωτών , β) τα οικονομικά τους συμφέροντα, γ)… , δ)…, ε) την πληροφόρηση και επιμόρφωσή τους σε καταναλωτικά θέματα…»

Ενεχόμενες αρχές

Γερμανία : Δεν υπάρχει κεντρική οργάνωση   σε θέματα Α.τ.Κ.

Δανία : Εθνική Υπηρεσία Κατανάλωσης. Δανικό Συμβούλιο Καταναλωτών.

Πορτογαλία : Κεντρική οργάνωση είναι το ΙΝDC (Εθνικό ίδρυμα Προστασίας του Καταναλωτή).

Λουξεμβούργο : Η Λουξεμβουργιανή  Ένωση Καταναλωτών.

Ισπανία: Το Υπουργείο Υγείας και Κατανάλωσης.

               Το  Εθνικό Ίδρυμα Κατανάλωσης.

               Οι  Γενικές Διευθύνσεις Κατανάλωσης.

               Το Συμβούλιο Καταναλωτών.

Γαλλία : Η Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού, Κατανάλωσης και Δίωξης της Απάτης.

Ιταλία : Γενική Διεύθυνση Εσωτερικού Εμπορίου και Βιομηχανικής Κατανάλωσης.

Ελλάδα : Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων με τα προγράμματα «Αγωγής του Καταναλωτή» στα σχολεία.

Υπουργείο Εμπορίου και πιο συγκεκριμένα η «Υπηρεσία Προστασίας και Ενημέρωσης Καταναλωτών» (ΥΠΕΚ) η οποία ενημερώνει, υποδεικνύει και παρεμβαίνει στην προστασία του καταναλωτή.

Εθνικό Συμβούλιο Καταναλωτών που λειτουργεί ως γνωμοδοτικό και συμβουλευτικό όργανο του Υπουργείου Εμπορίου και προωθεί τα συμφέροντα των καταναλωτών.

«Επιτροπές φιλικού Διακανονισμού» που λειτουργούν στις κατά τόπους Νομαρχίες με σκοπό την επίλυση των διαφορών μεταξύ καταναλωτών και προμηθευτών.

«Ενώσεις Καταναλωτών» που προσφέρουν μια σειρά από μέτρα προστασίας, ενημέρωσης και πληροφόρησης των καταναλωτών.

Διδακτικό υλικό

Γερμανία : Δεν υφίσταται κατάλογος του παιδαγωγικού υλικού που σήμερα είναι διαθέσιμο στη Γερμανία. Αντίθετα, υφίστανται κατάλογοι κέντρων πληροφοριών   και φορέων που παρέχουν το υλικό αυτό.

Δανία : Η Εθνική Υπηρεσία Κατανάλωσης παράγει υλικό προοριζόμενο κυρίως για τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές τους.

Πορτογαλία : Ένας κατάλογος υλοποιήθηκε μέσω ενός ερωτηματολογίου που είχε αποσταλεί στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Λουξεμβούργο : Η  ULC  έχει συντάξει κατάλογο παιδαγωγικού υλικού, που διατίθεται από την οργάνωση αυτή. Το παιδαγωγικό υλικό που έχει εκδοθεί από ΙΝC έχει συγκεντρωθεί σ’ έναν κατάλογο, ο οποίος βρίσκεται στη διάθεση των υπεύθυνων κατάρτισης που επιθυμούν να αποκτήσουν αυτές τις εκδόσεις . ΄Ένα ευρετήριο συνοδευόμενο από την ανάλυση του παιδαγωγικού υλικού αναφορικά με την κατανάλωση, το οποίο υπάρχει στη Γαλλία, έχει συνταχθεί από το Εθνικό Ίδρυμα Κατανάλωσης.

Ιταλία : Δεν υφίσταται εξαντλητικό ευρετήριο του παιδαγωγικού υλικού.

Κάτω Χώρες : Η Consumentenbond έχει δημοσιεύσει ένα νέο φυλλάδιο, το οποίο καταγράφει όλο το πρόσφατο παιδαγωγικό υλικό που αφορά την αγωγή του καταναλωτή.

Βέλγιο : ΄Ένας οδηγός Αγωγής του Καταναλωτή έχει καταρτιστεί για τις δύο κοινότητες για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και την πρώτη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας.

Ελλάδα : Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο με το ΚΕΜΕΤΕ έχει εκδώσει μια σειρά από επιμορφωτικά φυλλάδια – βιβλία σε   περιορισμένο αριθμό και προβλέπεται στο προσεχές μέλλον να προχωρήσει στην έκδοση βιβλίων για τους μαθητές και  τους εκπ/κούς.

H  A.τ.Κ. στα σχολικά προγράμματα

Γερμανία : Δεν είναι υποχρεωτικό μάθημα, αλλά εγκάρσιο θέμα σε όλα τα επίπεδα (ακόμα και στους βρεφονηπιακούς σταθμούς).

Δανία : Η Α.τ.Κ. δεν εξετάζεται χωριστά, είναι  ενταγμένη σε διάφορα θέματα όπως: διαφήμιση, γλώσσα και λογοτεχνία, χαρτζιλίκι / προϋπολογισμοί, μαθηματικά .

Πορτογαλία : Δεν υπάρχει ειδικό πρόγραμμα αλλά εξετάζεται εγκάρσια και προλυθεματικά. Οι σχολικές μονάδες μπορούν να διοργανώσουν συγκεντρώσεις, ενημερωτικές επισκέψεις , άλλες δραστηριότητες που έχουν αυτή τη κατεύθυνση.

Λουξεμβούργο : Στην προσχολική αγωγή και την Α/βάθμια Εκπ/ση η Α.τ.Κ. εμφανίζεται στα επιλεγόμενα μαθήματα και στα μαθήματα που παρέχουν ερεθίσματα για τις επιστήμες. Στις βαθμίδες της τεχνικής εκπ/σης  παρέχεται μέσω της οικιακής οικονομίας.

Ισπανία : Αποτελεί εγκάρσιο θέμα σχεδόν σε όλα τα παραδοσιακά μαθήματα (γλώσσες, μαθηματικά κλπ.).

Η  κατάρτιση των Εκπ/κών

Γερμανία : ειδικά προγράμματα κατάρτισης στην Α.τ.Κ. παρέχονται στους Εκπ/κούς στα πλαίσια της συνεχούς κατάρτισής τους.

Δανία : Παρέχεται στα πλαίσια της συνεχούς κατάρτισης των εκπ/κών σε συνδυασμό με το θέμα «Περιβάλλον και υγεία» .

Πορτογαλία : Στην Ανώτερη Σχολή Παιδείας της Λισσαβόνας παρέχεται σαν διδακτικό αντικείμενο κατάρτισης η προστασία των καταναλωτών.

Λουξεμβούργο : Οι εκπ/κοί της Α/βάθμιας εκπ/σης  δέχονται την κατάρτιση σχετικά με την Α.τ.Κ. στο πλαίσιο της  βασικής τους εκπ/σης.

Ισπανία : Σειρά μαθημάτων αρχικής και συνεχούς κατάρτισης για εκπ/κούς χωρίς υποχρεωτικό χαρακτήρα.

Γαλλία : Η Υπηρεσία της Παιδαγωγικής Βιβλιοθήκης της    Κατανάλωσης πληροφορεί τους υπεύθυνους κατάρτισης αλλά και τους ίδιους τους  εκπ/κούς με δελτία και ευρετήρια πληροφόρησης που αφορούν την Α.τ.Κ. Οι πληροφορίες αυτές διατίθενται  επίσης από την υπηρεσία τηλεματικής του ιδρύματος.

Βέλγιο : Οι εκπ/κοί δεν λαμβάνουν κατάρτιση σχετική με την Α.τ.Κ.

Χρησιμοποιούμενοι τύποι παιδαγωγικού υλικού

Σε όλες τις προαναφερθείσες χώρες το παιδαγωγικό υλικό εκπονείται  σε  όλες τις μορφές και μέσα (βιντεοταινίες, διαφάνειες, διδακτικό υλικό, εγχειρίδια κλπ.). Εξαίρεση αποτελούν η Ιταλία και το Βέλγιο όπου δεν έχει παραχθεί ειδικό υλικό.