Σήμερα, η λέξη, δηλώνει εκτέλεση μουσικού έργου μπροστά σε ακροατήριο.

ΟΙ ΑΔΕΙΕΣ ΚΑΡΕΚΛΕΣ ΑΡΧΙΣΑΝ ΝΑ ΓΕΜΙΖΟΥΝ=άρχισε η προσέλευση του κοινού, του ακροατηρίου.

ΜΟΥΣΙΚΟΙ=[εδώ], οι εκτελεστές των διαφόρων μουσικών οργάνων.

Στην αρχαία Ελλάδα,ο μουσικός ήταν ο έμπειρος, ο καλλιεργημένος στις καλές τέχνες, γενικά ο άνθρωπος ο μορφωμένος αλλά και ο έμπειρος στην τέχνη της μουσικής.Επίσης, η λέξη εδήλωνε και το λυρικό ποιητή, ή το συνθέτη, ή τον εκτελεστή τραγουδιού ή οργάνου.

ΒΙΟΛΙΣΤΕΣ=λέγονται και βιολονίστες

ΖΕΣΤΑΙΝΑΝ ΤΙΣ ΑΡΘΡΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΑΧΤΥΛΩΝ=Οι συναυλίες και οι όπερες έχουν τη δικιά τους αλληλουχία πραγμάτων και μια σειρά από συνήθειες και συμβατικότητες που τις διατηρούν παραδοσιακά. Έτσι στις βραδινές συναυλίεςοι καλλιτέχνες [οι άνδρες] που παίρνουν μέρος φοράνε φράκα, οι γυναίκες μακριά βραδινά φορέματα. Στις απογευματινές παραστάσεις συνήθως φοράνε όλοι μαύρα ρούχα. Η εμφάνισή τους έχει σοβαρότητα, επιβλητικότητα και επισημότητα.

ΤΥΜΠΑΝΙΣΤΗΣ=λέγεται και τυμπανοκρούστης

ΣΤΕΦΑΝΙ ΤΟΥ ΤΥΜΠΑΝΟΥ=μεταλλικό δακτυλίδι που συγκρατεί μια μεμβράνη από δέρμα ζώου ή πλαστικό, τεντωμένη πάνω από ένα χάλκινο ημισφαιρικό ηχείο.

ΣΚΕΤΟ ΗΧΟ=δηλ.καθαρό ήχο.Η καθαρότητα του ήχου εξαρτάται από την κανονικότητα των παλμικών κινήσεων.Τα όργανα που παράγουν φθόγγους [όπως το πιάνο, το βιολί, το φλάουτο, κλπ.] μπορούν να αποδώσουν και μελωδίες και ρυθμούς.Αντίθετα,τα όργανα που παράγουν ακαθόριστου ύψους [όπως το ταμπούρλο, οι καστανιέτες, τα κύμβαλα κλπ.],μπορούν να αποδώσουν μόνο ρυθμούς.

ΑΠΑΛΗ ΜΕΛΩΔΙΑ ΤΟ ΒΙΟΛΙ=Ο ήχος του βιολιού διακρίνεται για την καταπληκτική του ομοιότητα με το τραγούδι και για την ικανότητα του να απομιμείται τις συγκινησιακές αποχρώσεις της ανθρώπινης φωνής

ΒΙΟΛΟΝΤΣΕΛΟ=λέγεται και βαθύχορδο

Παρακάτω, η συγγραφέας, χρησιμοποιεί τη λέξη μπασ[σ]αβιόλα, για το ίδιο όργανο.

ΣΑΛΠΙΣΜΑ=ήχος σάλπιγγας, δηλ. τρομπέτας.

Στο στρατό,σημαίνει παράγγελμα που δίνεται με τη σάλπιγγα.

Ο τρόπος χρήσης και ο τρόπος παιξίματος κάθε πνευστού, υπαγορεύται από τη φύση του υλικού από το οποίο είναι κατασκευασμένο.Οι μεταλλικοί ήχοι έχουν ένα βαρύ και επιβλητικό χαρακτήρα που προσφέρεται κυρίως για τη δημιουργία ρυθμικών και δυναμικών εφέ, γιαυτό άλλωστε τους χρησιμοποίησαν στη στρατιωτική και τη θρησκευτική μουσική.

ΣΚΗΝΗ=το μέρος του θεάτρου ή της αίθουσας όπου παίζουν οι μουσικοί.

Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΕ ΤΟ ΒΙΟΛΙ= Είναι ο πρώτος από τα πρώτα βιολιά, το πρώτο βιολί, που πάντα κάθεται στο ακραίο πρώτο αναλόγιο, στο αριστερό χέρι του μαέστρου.

Ο μαέστρος, όταν βγαίνει στο πόδιον, [εξέδρα] χαιρετάει το πρώτο βιολί, όμως, η χειραψία έχει τη σημασία φιλοφρόνησης, [κομπλιμέντου], προς ολόκληρη την ορχήστρα.Το ίδιο κάνει και στο τέλος της συναυλίας, ευχαριστώντας έτσι την ορχήστρα

Επίσης, το πρώτο βιολί είναι εκείνο που δίνει το σύνθημα για να αποχωρήσει η ορχήστρα.

ΟΡΧΗΣΤΡΑ=Η ορχήστρα, στην αρχαία Ελλάδα, ήταν ο κυκλικός ή ημικυκλικός χώρος των αρχαίων θεάτρων που βρισκόταν ανάμεσα στη σκηνή και στα ειδώλια των θεατών.Στην ορχήστρα στεκόταν ο χορός που χόρευε και τραγουδούσε.Στην αρχή, η δράση γινόταν επίσης στην ορχήστρα. Όμως, στην κλασική εποχή οι υποκριτές στέκονταν,κατά το πλείστο, πάνω στη σκηνή, που ήταν πίσω από την ορχήστρα σε ψηλότερο επίπεδο, ενώ ο χορός κινούνταν πάνω στην ορχήστρα.Ο αυλητής που συνόδευε το χορό και το τραγούδι έμενε επίσης στην ορχήστρα.

Η ορχήστρα χωριζόταν από τα εδώλια του κοινού με χαμηλό τοίχο. Στη μέση της ορχήστρας ήταν τοποθετημένη η θυμέλη [ο βωμός του Διόνυσου].

Στις αρχές του 17^ου αιώνα, στην Ιταλία, οι πρώτες όπερες που παρουσιάστηκαν ήταν μιμήσεις του αρχαίου ελληνικού δράματος και η λέξη ορχήστρα χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το χώρο ανάμεσα στη σκηνή και το ακροατήριο που κατελάμβαναν οι εκτελεστές των οργάνων.

Σήμερα, η λέξη μπορεί να σημαίνει τους ίδιους τους μουσικούς, ή την ομάδα των οργάνων που παίζουν.

Π.χ. ορχήστρα εγχόρδων

ΗΜΙΚΥΚΛΙΟ=Η ημικυκλική διάταξη επιτρέπει να παρουσιάζεται σε ενιαίο σύνολο ο ήχος των διαφόρων οργάνων και να βλέπουν όλα τα μέλη της ορχήστρας το διευθυντή τους.

ΜΠΑΓΚΕΤΑ=Τη μπαγκέτα τη χρειάζεται ο διευθυντής της ορχήστρας, επειδή οι οδηγίες που δίνει στους εκτελεστές , πρέπει να είναι ορατές κι από μακριά.

Οι κινήσεις του οι χειρονομίες του, η έκφραση του προσώπου του, η στάση του σώματος του, παίζουν μεγάλο ρόλο. Με όλα αυτάταμέσα μορφοποιεί τη σύνθεση, ζωντανεύει όλες τις μουσικές σχέσεις με τις ιδέες και τα νοήματα που κλείνουν μέσα τους και που αυτός με την μπαγκέτα του τις βγάζει στην επιφάνεια.

Κυριαρχεί η αφελής άποψη πως η διεύθυνση χορωδίας ή ορχήστρας είναι αυτονόητη δυνατότητα για τον καθένα που ξέρει να παίζει καλά κάποιο όργανο ή έχει κάνει σπουδές στα θεωρητικά.Όμως, η σπουδές της διεύθυνσης χορωδίας ή ορχήστρας είναι αρκετά πολύπλοκες, πολύχρονες και εξειδικευμένες.

Ο διευθυντής ορχήστρας θα πρέπει

• Να έχει πλατιά γνώση των θεωρητικών της μουσικής,[μουσικής θεωρίας,και ανάλυσης,ιστορίας της μουσικής, μορφολογίας, οργανογνωσίας, φωνητικής κλπ], για να μπορεί να κατανοεί τη λογική της συνθετικής δομής και λειτουργίας των έργων.

Έτσι αισθάνεται οικεία με το αντικείμενό του, κινείται άνετα σε έργα διαφορετικών εποχών και εξασφαλίζει μεγαλύτερο ποσοστό ελπίδων για τις σωστές υπηρεσίες του στη μουσική.

Να έχει άριστη ακοή για να ελέγχει τους εκτελεστές των οργάνων.

Η κίνησή του στην τεχνική διεύθυνσης να χαρακτηρίζεται από λιτότητα, οικονομία και ευκρίνεια.

Οι κινήσεις διεύθυνσης δεν είναι αυτοσκοπός, ούτε πρόσχημα για την προσωπική του προβολή, ούτε το σπουδαιότερο σε ένα μαέστρο.

Η τεχνική της διεύθυνσης κωδικοποιεί τη μουσική σκέψη σε σήματα – κινήσεις, που εξασφαλίζουν τη σιωπηρή και σαφή συνεννόηση με τα μέλη της ορχήστρας.

Να γνωρίζει ένα ή περισσότερα όργανα. Ίδιαίτερα το πιάνο τον βοηθά στην πρώτη του γνωριμία με τα έργα, στην προσωπική του μελέτη και τον διευκολύνει στις δοκιμές.

Να γνωρίζει καλά τα όργανα της ορχήστρας, την έκτασή τους, τις δυνατότητές τους, τον τρόπο παιξίματος τους,το ηχόχρωμά τους, πως ηχούν στις διάφορες θέσεις.Έτσι, ξέρει τι μπορεί να αποδώσει ο καθένας και μπορεί να ελέγξει το παίξιμό του. Αντιλαμβάνεται τις ενδεχόμενες δυσκολίες που συναντούν οι εκτελεστές και τους βοηθά να τις ξεπεράσουν επιτυχώς κερδίζοντας σιγουριά, αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη που ο ίδιος θα εμπνέει.

Μόνο έτσι οι εκτελεστές θα αποκτήσουν ετοιμότητα και η βαρύτητα θα δοθεί στην εκφραστική και ψυχολογική πλευρά του έργου, στην εσωτερικότητα της σύνθεσης, μεταδίδοντας έτσι την ανάλογη αισθητική συγκίνηση και στο ακροατήριο.

Να έχει καλλιτεχνική και προσωπική σεμνότητα , ικανότητα αυτοελέγχου, ικανότητα συνεργασίας με τους άλλους καλλιτέχνες, στενή επαφή με το ευρύτερο κοινό.Μόνο έτσι θα κατορθώσει να

εμφυσήσει στην ορχήστρα εθελοντική πειθαρχία και να πείσει το κοινό ότι αυτό που κάνει είναι ένα κομψοτέχνημα.

Δεν είναι καθόλου εύκολο να ενσωματώσει τους πάντες στην κοινή προσπάθεια, να τους υποτάξει στο δημιουργικό του σκοπό.

ΑΡΜΟΝΙΚΟ=ταιριασμένο, χωρίς παραφωνίες

ΑΦΟΥ…ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑΣ=

Πολλοί άνθρωποι αναρωτιώνται αν είναι αναγκαίος ο μαέστρος.Ισχυρίζονται ότι αν ο κάθε παίιχτης ξέρει καλά το μέρος του, δεν χρειάζεται κανένας να διευθύνει την ορχήστρα.Το πρόβλημα δεν είναι απλό.Είναι, ασφαλώς, δυνατό ένα μικρό συγκρότημα ή μια ορχήστρα μουσικής δωματίου να παίξουν χωρίς μαέστρο. Όμως και σε αυτή την περίπτωση παρουσιάζονται αδυναμίες. Η μελέτη των συνθέσεων γίνεται μακρόχρονη γιατί δεν υπάρχει ένας υπεύθυνος που να γνωρίζει καλά τι επιδιώκει με την ερμηνεία του έργου. Δημιουργούνται αντιθέσεις και σύγχυση. Στις περίπλοκες συνθέσεις κυρίως στη σύγχρονη μουσική, κάποτε είναι αδύνατη η εκτέλεση, χωρίς μαέστρο. Οι παίχτες δείχνουν συντηρητικότητα και εκνευρισμό.Αυτό γίνεται φανερό όταν επιταχύνεται ο ρυθμός ή όταν παρουσιαστεί ένα λάθος.

Βέβαια, ο κάθε εκτελεστής ενός τέτοιου συγκροτήματος έχει υψηλό αίσθημα ευθύνης,έχει μεγαλύτερο ενθουσιασμό και πιο τέλεια συγκέντρωση. Γι’αυτό δεν είναι ζημιά όταν ένα συγρότημα μουσικής δωματίου παίζει χωρίς μαέστρο.Όμως, στις συμφωνικές ορχήστρες είναι αδιανόητη η έλλειψη μαέστρου.

Η ορχήστρα είναι μια ομάδα από 60-120 εκτελεστές που παίζουν όλοι τα σημαντικότερα όργανα από τις οικογένειες των ξύλινων και χάλκινων πνευστών, των έγχορδων και των κρουστών.

Φυσικά, ο μαέστρος πρέπει να είναι καλλιτέχνης με μεγάλες ικανότητες για να αισθάνονται οι εκτελεστές πως μπορεί πραγματικά να τους διευθύνερι και να τους διδάξει.

Εδώ και διακόσια χρόνια , ο αρχιμουσικός ή διευθυντής ορχήστρας ή μαέστρος, όπως λέγεται, έπαιζε μέσα στην ορχήστρα βιολί ή τσέμπαλο.Με τον καιρό, όμως, η μουσική έγινε όλο και πιο περίπλοκη, κι έτσι ο αρχιμουσικός αφοσιώθηκε αποκλειστικά στο να διευθύνει τους άλλους μουσικούς.

Ο μαέστρος

• Κρατά το χρόνο.
• Κάνει τους εκτελεστές να αρχίζουν και να σταματούν μαζί.
• Καθοδηγεί το παίξιμο των εκτελεστών, γνωρίζει πότε πρέπει να υποδείξει την είσοδο ενός οργάνου και πότε δε χρειάζεται να το κάνει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1Μ. Κυνηγού,Πρώτη φορά σε μια συναυλία [συντόμευση από το περιοδικό το ρόδι 4/1978 ],από το βιβλίο η γλώσσα μου ,για την ΣΤ` δημοτικού, 4^ο μέρος, ΟΑΕΔ.

2 Τζώρτζ Πίλκα, [Μετ. Ν. Ραιση],Ο κόσμος της μουσικής, Αθήνα, Κάλβος, 1985.

3Σόλωνα Μιχαηλίδη,Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής Μουσικής,Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας,1989.

4Έφης Αβέρωφ, Εισαγωγή στην Οργανογνωσία,Αθήνα,Φίλιππος Νάκας.

6Γνωριμία με τη Μουσική,παιδικός οδηγός,

[ Μετ.Φοίβου Αρβανίτη-Πρόλ. Μ.Χατζηδάκι], Αθήνα,Διάγραμμα, 1984.

7Α.Κοντογεωργίου,Η χορωδιακή πράξη, Αθήνα, 1989.

9CD-ROM. Orchestra.A Personal guide with Sir Simon Rattle,Focus Multimedia Limited,1996.

10Tα μουσικά όργανα, ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια,Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε.,1999.

11Λεξικό Μουσικών Όρων,Θεσσαλονίκη, 1993.

13 Νέον Ορθογραφικόν Ερμηνευτικόν Λεξικόν, Χρ. Γιοβάνη.